Արձակ

Հայրիկիս. Վարդանյան Հովհաննես Գրիգորի,  1911-1997թ. 1996 թվականն էր, Հայաստան էի եկել: Վաղ առավոտյան ինքնաթիռից իջնելուց հետո բավականին շուտ հասա եղբորս, Գրիգորի տուն, որ ապրում է Երևանի օդանավակյանին բավականին մոտ թաղամասում, Բանգլադըշում: Գրիգորը տանը չէր, իր ջոկաթի հետ Ղարաբաղում էր, հերթական անգամ գործուղվել էր Ղարաբաղ, hայկական հուշարձանների քարտեզը կազմող կազմակերպության կողմից: Հովիկն էր տանը, Եղբորս որդին, երբ կարոտներս իրարից առանք, ես հարցրեցի Հովիկին. Ապո, բա պապը ու՞ր է: - Ի՛, պապը Ռեմբոն է դարձել, դեմը չենք կարում առնենք: Ես մերթ ժպիտս զսպելով, մերթ տարակուսանքով, հարցնում եմ, ինչի՞ մասին է խոսքը: - Հոպար, սաղ տնով ինչ անում էնք, չենք կարում դեմը առնենք, նույնիսկ հերթապահել ենք, որ գյոզերով չհելնի գնա Լենինական, բայց ձև չկա, մեկ է, հարմարացնում, պոկվում է, հեսա պապան շուտով կգա ու նորից կգնա կբերի: Մանրամասնելով Հովիկի հետ պապի՝ իմ հոր, նման պահվածքը, պարզեցի այն, ինչի հետ առնչվել էի արդեն երկրաշաժի օրերին: Մոտ մի շաբաթ մեր փլված տան կողքին, բաց երկնքի տակ գիշերելուց հ...

Սամվելը միջին տարիքի տղամարդ է և ունի բոլոր ֆիզիկական և իհարկ է հոգեկան հատկությունները, որոոնք բնորոշ են իսկական տղամարդուն: Չափով գիրացած փորը ոչ մի հանգանանքում նրան չի խանգառում: Տղամարդուն հատուկ ծուռ վոտքերը կասկած չեն հարուցում իրենց ամրության ու կայունության մասին: Իսկ կրցքի մազերը, սև անտառի նման, հանելուքներ էին քողարկում կանանց համար: Մենք աշխատում էինք միասին, խանութ էինք վերակառուցում: Սամվելը ամեն երեկո բարձրանում էր խանութի տանիք ու տանիքից մտնում էր իր սիրուհու տունը, որը ապրում էր երկրորդ հարկում ու պատուհանը կից էր խանութի տափակ կտուրին: Չնայած այն բանի, որ եթե Սամվելը իր սիրուհու մոտ գնար շենքի մուտքից, ճանապարհը ավելի կարճ ու հեշտ էր, նա գերադասում էր տանիքը: Այս հանգամանքը ինձ հետաքրքրեց և ես մտքիս դրի Սամվելի գախթնիքը իմանամ: Հազար տեսակ խոսք գցեցի, ուղիղ հարցրեցի, խնդրեցի, չե՛, բան չի ասում. հենց էմպէս՛: Բայց ես համոզված էի որ դա այդպես չէ, որովհետև ես լավ գիտեի, որ Սամվելը շատ է սիրում հարմարություն, կոնֆորտ: Համաձայնվեք, կտուրով հյուր գնալը այնքան էլ հարմար չէ,...

Մի տարի աշխատեցի Տարտուի Պրիբորաստրոիտելնի գործարանում: Վարպետս դյադյա Իվանն էր, հետս լավ էր, ամեն անգամ ընդմիջումներին մի բան պատմում էր: Մի օր եկավ նստեց կողքս ու ասում է. - Պատկերացնու՞մ էս, գլու՛խը, թև՛ը կոտրած, ե՛ն անհարմար տեղն էլ վնասված, համառորեն բժշկին չեր ասում թե ինչ է պատահել, ասում էր, եթե՛ ասեմ մի բան էլ դուք էք գլխիս բերելու: - Ու ծիծաղում է. Հարցրեցի, դյադյա Իվան ու՞մ մասին է խոսքը, ի՞նչ է պատահել ու դյադյա Իվանը սկսեց. - Ուրեմն մեր հարևվանը իր տանը, երեկոյան մտածել էր ջեռուցման խողովակը սարգի, որ ջուր չկաթա: Դե մարդը ընտանեկան կարճ անդրավարտիկով, ծնկների վրա չոքած, վառարանի դեմ գործ է անում: Մեկ էլ կատուն հետևից գալիս ու են ամենա անհարմար տեղը ճանկում է: Էս մարդը վախից գլուխը խփում է չուգունից վառարանին ու գլուխն էլ էդտեղ է պատռում: Հատակին պարկած գոռում էր մինչև շտապ օգնությունը եկավ: Սանիտարները սրան աստիճաններով վար էին իջեցնում ու սանիտարներից մեկը հարցրեց, ի՞նչ է պատահել: Էս խեղճն էլ ռադիոի նման արագ ու ճիշտ ամեն ինչ շարադրեց ու սանիտարները սկսեցին հռհռալ, ենքան ...

Ամռանը Մոսկվայում աշխատում էի: Մեր պրարաբը Հայ էր, գեղեցկության սրահ էինք կառուցում: Էս մեր Հայ պրարաբի հետ շատ հաճախ մեզ այցելում էր մի տերտեր, միջին տարիքի տղամարդ էր: Հենց առաջին օրը, էդ տերտերի հետ ծանոթանալուց, մի զավեշտալի իրադրություն ստեղծվեց: Մեր բրիգադում շատ տարբեր մարդիկ կային, մի տղա կար, յոթ տարի բանտ նստլուց հետո, հանցավոր կյանքից հրաժարվել, եկել իր քրտինքով փող էր աշխատում: Մենք հաճախ երեկոները նրա հետ մինչև ուշ ժամերը զրուցում էինք, ես զգում էի, որ էդ տղայի ուղեղը աշխատում է, շատ հասարակ բաներ չգիտեր, բայց հիմնական մարդկայնությանը պատկանող արժեքների նկատմամբ շատ շուտ կողմնորոշվում էր ու բացարձակապես մարդկային դիրք էր գրավում: Օրինակ երբ խոսում էինք Հայաստանում ապրող հայերի նյութական վիճակի մասին ու Արցախում ապրող մեր ժողովրդի մասին, ես նրան ասեցի, որ թեկուզև հայաստանում կարիքի մեջ են, արցախում պետք է լիություն լինի, որ ժողովուրդը կարողանա դիմակայել այս պատմական պահին: Նա անմիջապես պատասխանեց. - Հա ապ ջան, ես ստամոքսով չեմ մտածում... -Իմ մշտական զրուցակիցը թմրանյութ էր ...

Քայլում էի: Հանկարծ ոտքս սկսեց սաստիկ ցավել: Հենց նստարանների կողքով էի անցնում, մտածեցի մի քիչ նստեմ ծխեմ կանցնի: Նստած եմ: Մեկը աղունիկներին է կերակրում, առատ բրթել է հացը ճանապարհով մեկ: Երկու աղունիկ էին, մեկը հանգիստ կանգնած ուտում էր, չորս բոլորը հաց է: Մյուսը վազվզում է էս տին էն տին, մեկ մի կտոր կտցում գցում է շուռ է գալիս ուղիղ հակառակ կողմի կտորն է կտցում, վազում առաջ մի ավելի մեծ կտոր կտցում չի կարողանում կուլ տալ, գցում է, վազում է դեպի ավելի հարմարը ու կաղում է, կաղու՛մ: Այրդ աղավնու վոտքն էլ էր ցավում:

Անդրեն չափազանց հաճախականությամբ սիրահարվելու հատկություն ուներ: Իր սիրահարական հարցերը լուծում էր շատ արագ և օբեկտիվ կարգով: Իհարկե, ոչ միշտ էր ստացվում հարցերը լուծել այնպես, ինչպես պլանավորում էր: Խոսքը հենց մի այդպիսի դեպքի մասին է, երբ ամեն ինչ այնպես չկատարվեց, ինչպես պլանավորել էր Անդրեն: Կատյաի հետ երեք ժամ արդեն ծանոթ էր ու արդեն հասցրել էր դառնալ Կատյաի վստահելի հյուրը: Կատյան ապրում էր հանրակացարանում, շատ մաքրասեր աղջիկ էր և ինչպես բոլոր մաքրասերները, մաքրասիրության մեջ ուներ ինչ որ նախնտրանք, դա պատուհանի ապակիները բացարձակ մաքուր պահելն էր: Նա պատուհանները այնպես էր սրբում, որ անհնար էր նկատել ապակի կա պատուհանին, թե ոչ, ավելի ճիշտ պատուհանը բա՞ց է, թե փակ: Ահա Անդրեն ներս մտավ Կատյաի բացարձակ մաքուր պատուհաններով սենյակը: Ամառային երեկո էր, Կատյաի մաքուր պատուհանները ու թարմ օդը թողնում էր այնպիսի տպավորություն, որ կարծես պուրակի անկյունում ես և ոչ թե սենյակում: Անդրեն հանեց ծոցից Սմիռնով օղու շիշը, դրեց սեղանին ու թամադաի ճկունությամբ սկսեց կազմակերպել կայանալիք խնջույք...

Գոյություն ունեն երեք տեսակի սուտասաններ: Կան մարդիք, որ մի բան ես հարցնում, սուտ է խոսում, խաբում է, դրանք սովորական խաբլաններն են: Կան մեկ ուրիշ խաբեպաներ, մեծ ու փոքր, տարբեր մասշտաբների, սրանք սովորական խաբլաններից տարբերվում են նրանով, որ ինքնուրույն, նպատակամղված ինչ որ սուտ բան են ձեռնարկում, ժուլիկություն են անում, և ստով ու խաբելով հասնում ինչ որ նպատակի, կարող են անգամ պետություններ խաբեն ու թալանեն: Եվ կան սուտասաններ, որոնք ստում են չստելու համար, բնավորություն է, սրանց ֆանտազիային կնախանձի յուրաքանչյուր ստեղծագործ: Վերջիններիս սովորաբար անվանում են փչան: Առաջին երկու տեսակի սուտասաններին բոլորս էլ լավ ճանաչում ենք ու շատ ենք հանդիպել, իսկ իսկական, կարգին փչանները հազվագյուտ են: Փչելու համար տաղանդ է պետք: Իմիջայլոց մեր թաղի Վաղոյին հիշեցի, Վաղոն որ գալիս էր մի տեղից, կամ եթե նույնիսկ բոլորս մի տեղ նստած լինեինք ու Վաղոն գնար ջուր խմեր գար, մի բան կպատմեր, մի բան «կհիշեր»: Ասեմ, որ երբեմն ճիշտ բաներ էլ էր ասում, երբ շատ էր հոգնում ստել, իսկ որ ամենակարևորն էր Վաղոյի մոտ, նա...